18 października br. uczniowie z kl. 7 wraz z wychowawcą – p. mgr Hubertem Steliga wybrali się na wycieczkę integracyjną której towarzyszył przewodnik z Nadleśnictwa Leżajsk.
Pierwszym punktem programu po przybyciu do Nadleśnictwa i zapoznania z przewodnikiem Panem Tomaszem Steliga, który opowiadał o zwiedzanych miejscach było zobaczenie Rezerwatu Przyrody Suchy Ług na terenie leśnictwa Jelna.
Rezerwat obejmuje niewielkie obniżenie terenu zamknięte wałem wydmowym opadającym lekko w kierunku zachodnim. Znajduje się w nim jedno z ostatnich zachowanych torfowisk wysokich dawnej Puszczy Sandomierskiej. Jest ono częściowo porośnięte karłowatym drzewostanem sosnowym tworzącym bór bagienny.
Flora rezerwatu liczy 37 gatunków, do rzadszych należą m.in.: rosiczka okrągłolistna i długolistna, bagno zwyczajne, wełnianka pochwowa, bagnica torfowa i żurawina.
Do rzadkich gatunków zwierząt występujących na terenie rezerwatu należą: rzekotka drzewna i ropucha paskówka, można tu też spotkać dzięcioła czarnego.
W trakcie spaceru omówiono konieczność prowadzenia ochrony czynnej mającej na celu zachowanie przedmiotu ochrony czyli torfowiska wysokiego.
Kolejnym punktem wycieczki był przejazd do uroczyska Kudłacz na obrzeżach Brzózy Królewskiej.
Na szczególną uwagę zasługują znajdujące się tam zbiorniki. W wyjątkowo pięknym zakątku docenionym już przez hr. Potockiego powstało 6 zbiorników w układzie kaskadowym. Dzięki nieregularnemu układowi linii brzegowej zastosowaniu urządzeń piętrząco - spustowych z dolnym przelewem i układem podwójnych szandorów całkowicie schowanych w ziemnej grobli uzyskano efekt zbiorników zbliżonych do naturalnych. Ciekawostką jest pojawienie się roślinności wodnej takiej jak m.in. Grzybień biały (Nymphaea alba L.) i Kotewka orzech wodny (Trapa natans L.). Pojemność obiektów wynosi 16 300 m3, koszt 348 800 zł.
We wszystkich zbiornikach budowanych i przebudowywanych w ramach projektów małej retencji rozwinęła się typowa roślinność związana z zbiorowiskami wodnymi. Zbiorniki były budowane z naturalnych materiałów, z nieregularnym układem dna i linii brzegowej. Dzięki takim rozwiązaniom zbiorniki wyglądają na naturalne.
Dzięki prowadzonym działaniom udało się spowolnić spływ powierzchniowy wody, zwiększyć bioróżnorodność (gatunki związane z środowiskiem wodnym m.in. takie jak łabędzie, kormorany, kaczki, karasie, szczupaki, liny, grzybienie białe, grążele żółte, kotewka orzech wodny, trzcina pospolita, pałka szerokolistna, strzałka wodna) zwiększyć lokalnie uwilgotnienie gleby i powietrza.
W 1923 roku w miejscu tragicznego wypadku, któremu rok wcześniej uległa hrabina Julia Zamoyska, zwana Dziuli (Rognieda Stecka - Olechnowicz ze Steczanki, herbu Radwan), wybudowano kaplicę z witrażem przedstawiającym Matkę Boską Ostrobramską. Obok w 1933 Alfred i Jerzy Potoccy ufundowali pamiątkowy głaz poświęcony Adamowi Zamoyskiemu.
Przez uroczysko płynie niewielki strumień, który przepływa przez nowo powstałe stawy.
Punktem kulminacyjnym wycieczki był przejazd do woliery głuszca i cietrzewia w Brzózie Królewskiej, gdzie uczestnicy wycieczki po wypiciu gorącej herbaty mogli zobaczyć głuszca i cietrzewia, a następnie wysłuchali bardzo ciekawego wykładu przez pracownika Nadleśnictwa Leżajsk Panią Annę Bukowską- opiekuna woliery.
Ośrodek Hodowli Głuszca i Cietrzewia
Nadleśnictwo Leżajsk słynie z cennych i unikalnych inicjatyw przyrodniczych. Na jego terenie istnieje, jeden z trzech działających w Polsce, ośrodek hodowli wolierowej głuszców. Na początku lat 90. XX wieku, myśliwi z miejscowych kół łowieckich: „Polana” - Lech Steliga i Stanisław Kosakowski oraz „Dzik” – Stanisław Bukowski, Stanisław Siuzdak i Eugeniusz Gwiazdowski, zainicjowali hodowlę zagrożonego całkowitym wyginięciem głuszca, z przeznaczeniem do wsiedleń i zlokalizowali ją w leśnictwie Zerwanka (obecnie Brzóza).
Głuszec europejski (Tetrao urogallus L.) występuje w Polsce w kilku oderwanych, izolowanych populacjach, których liczebność ciągle maleje. W ostatnim czasie jego populacja spadła poniżej 400 osobników, co spowodowało uznanie go za gatunek skrajnie zagrożony i wpisanie do „Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt”. Sprowadzono wówczas pierwsze głuszce do Leżajska i rozpoczęto jedyną w tym czasie w Polsce, półnaturalną hodowlę tego gatunku, zmierzającą do przywrócenia ich naturalnym biotopom leśnym. Koszty przedsięwzięcia przekraczały jednak możliwości finansowe inicjatorów, stąd też Nadleśnictwo Leżajsk, w 1994 roku, podjęło się dalszej hodowli i reintrodukcji. W tym samym roku nawiązano współpracę ze znanym ornitologiem z Akademi Rolniczej w Poznaniu – prof. Ryszardem Graczykiem, który został opiekunem naukowym hodowli. Według jego koncepcji, głuszcom należało zapewnić warunki jak najbardziej zbliżone do ich naturalnego środowiska przyrodniczego. Na terenie obiektu hodowlanego, o łącznej powierzchni około 1 ha, wybudowano małe boksy dla stada podstawowego, o powierzchni około 15 m2 każdy i wysokości około 2 m, w których umieszczono pojedynczo koguty. Boksy połączono ze sobą otworami, ale o średnicy umożliwiającej przejście jedynie kurom. Według tych założeń, kury miały możliwość doboru optymalnego partnera do rozrodu. Ponadto część kur miała możliwość gniazdowania i odchowywania wyklutych piskląt. Wykonano także duże woliery dla odchowanych ptaków, które obsadzono świerkiem i sosną, tworząc warunki zgodne z preferencjami siedliskowymi gatunku. Niestety, niewielkie efekty hodowlane w początkowym okresie istnienia hodowli sprawiły, że należało zmienić koncepcję i podejście do prowadzonej działalności. Wykorzystując doświadczenia innych hodowli, opracowano nową koncepcję oraz przeprowadzono konieczne prace modernizacyjne, zmierzające do poprawy warunków bytowania głuszców. Wykonane wówczas prace objęły odwodnienie, zmniejszające wilgotność siedliska i poprawiające ogólne warunki zoohigieniczne oraz podwyższenie wolier do wysokości około 4 m. W wolierach umieszczono poziome żerdzie, umożliwiające ptakom obserwację terenu i reagowanie w razie pojawiającego się potencjalnego zagrożenia. Polepszone warunki pomogły obniżyć poziom stresu osobników oraz wyeliminować nadmierne rozwijanie się pasożytniczych kokcidiów i nicieni, które do tej pory były głównymi przyczynami niepowodzeń hodowlanych. W 2000 roku nowym opiekunem naukowym ośrodka został profesor Roman Dziedzic z Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie.
Dalsze prace modernizacyjne przeprowadzono w 2011 roku, w oparciu o technologię zastosowaną w nadleśnictwie Wisła. We wschodniej części ośrodka wybudowano wówczas trzy duże, zadaszone, połączone z wybiegami boksy, przeznaczone dla stada podstawowego. Nowe warunki, w tym wybetonowane podłoże i okresowo wymieniany piasek oraz inne zabiegi pielęgnacyjne, zniwelowały występowanie infekcji endopasożytowych. W kolejnych latach kontynuowano inwestycje. W 2012 roku zbudowano, zgodnie z nowymi standardami, nową odchowalnię dla piskląt i trzy nowe boksy dla odchowu młodych głuszców w centralnej części hodowli. W 2013 roku wykonano drogę dojazdową do boksów, remont zadaszenia dwóch boksów w północnej części hodowli, a także zainstalowano system monitoringu w wolierach. Z uwagi na płochliwość ptaków, Nadleśnictwo czyni starania, aby ich obserwację prowadzić głównie za pomocą telewizji przemysłowej oraz Internetu.
W 2014 roku przebudowano ujęcie wody oraz zamontowano urządzenie do jej dezynfekcji, co wpłynęło na wyeliminowanie zagrożenia od bakterii z grupy coli, enterokoków oraz innych mikroorganizmów. W celu ograniczenia sytuacji stresowych, pojawiających się w wyniku podchodzenia drapieżników, hodowla została wyposażona w specjalne odstraszacze dźwiękowe. W 2015 roku przeprowadzono remont odchowalni w południowej części hodowli, przeznaczonej dla stada podstawowego, przyszłej linii lubelskiej głuszców.
Na efektywność hodowli ma wpływ wiele czynników, wśród których stworzenie optymalnych warunków środowiskowych, technicznych i higienicznych mają ogromne znaczenie. Nie mniej ważne jest także pochodzenie osobników, tworzących stado podstawowe. W swym naturalnym środowisku, głuszec zamieszkuje stare, bagienne lasy, gdzie człowiek ma utrudniony dostęp i występuje mniej drapieżników. Żywi się owocami leśnymi (żurawiną, borówkami) oraz ich pędami, pączkami i gałązkami drzew leśnych a także owadami, małymi gadami i płazami. Samiec (kogut) jest ptakiem pięknie ubarwionym, dużym, o wadze sięgającej 6 kilogramów. Ogólny ton jego upierzenia jest czarny z metalicznym zielonkawym połyskiem na piersi, białymi lusterkami na skrzydłach i karminowymi różami nad oczami. Samica (kura) jest skromnie, pstrokato ubarwiona i jest znacznie mniejsza (waży około 2 kilogramy). Nazwa głuszec pochodzi od jednej z faz jego pieśni tokowej (szlifowanie), kiedy to ptak całkowicie głuchnie na okres kilku sekund.
W leżajskiej hodowli początkowo utrzymywano głuszce pochodzenia rosyjskiego (z okolic Omska), lecz odmienność taksonomiczna sprawiła, że w 1996 roku zakupiono 10 ptaków z hodowli wolierowej w Niemczech. Uzasadnieniem tej zmiany było większe podobieństwo genetyczne do pochodzących z obszarów nizinnych Polski, co mogło wpłynąć na efektywność hodowli i wsiedleń w kraju. W dalszych latach stado podstawowe było zasilane niewielkimi ilościami ptaków z hodowli w Nadleśnictwie Wisła.
Głównym celem funkcjonowania Ośrodka Hodowli Głuszca jest przywrócenie wyhodowanych osobników ich naturalnym biotopom leśnym. Pierwsze leżajskie głuszce wsiedlano do naturalnych siedlisk w Nadleśnictwie Narol w styczniu i listopadzie 2001 roku w łącznej liczbie 13 oznakowanych obrączkami kogutów. W 2002 roku, 4 koguty zasiliły lokalną populację w Nadleśnictwie Ruszów (Bory Dolnośląskie). Przekazywane ptaki wpuszczano początkowo do woliery adaptacyjnej, by po pewnym czasie mogły rozpocząć życie na wolności. W tych nadleśnictwach, głuszce pochodzące z hodowli leżajskiej były widywane przez około 2 lata po wsiedleniu. Wyniki odchowu w ostatnich latach pozwoliły na przekazanie kilkudziesięciu ptaków do nadleśnictw Ruszów i Głęboki Bród. W latach 2013- 2016 do Nadleśnictw Ruszów przekazano łącznie 60 ptaków (2013 rok- 10 sztuk, 2014 rok- 7 sztuk, 2015- 11 sztuk i 2016 rok- 32 sztuki). Wspomniane Nadleśnictwo Głęboki Bród w 2015 roku otrzymało 18 głuszców, przekazując do ośrodka, pochodzącą z linii augustowsko – białoruskiej, parę głuszców (kurę i koguta). Ponadto w 2015 roku, w Lasach Janowskich odłowiono z dzikiej populacji koguta, a w 2016 roku kurę, które mogą stanowić początek hodowli stada podstawowego linii lubelskiej, z przeznaczeniem do wsiedleń w Puszczy Solskiej. W celu zminimalizowania efektu inbredu, w Instytucie Zoologii PAN w Warszawie, przeprowadzono badania genetyczne stada podstawowego leżajskiej hodowli. Na podstawie wyników opracowano specjalny program kojarzenia głuszców w hodowli wolierowej Nadleśnictwa Leżajsk, dzięki któremu możliwe jest precyzyjne kojarzenie osobników najmniej spokrewnionych.
Nadleśnictwo, w celu zwiększenia puli genetycznej stada podstawowego, planuje zakup ptaków z terenu Szwecji i Rosji, a także odłów z terenu Puszczy Solskiej 10 głuszców (2 koguty i 8 kur). W sferze inwestycji zakończono budowę: woliery (6 boksów) do prowadzenia hodowli „linii lubelskiej”, odchowalni piskląt oraz 2 boksów (izolatek) dla ptaków chorych lub przechodzących okres kwarantanny. W połowie 2019 roku oddano do użytku budynek z wolierą pokazową oraz wiatę do prowadzenia zajęć edukacyjnych.
Po wysłuchaniu ciekawego wykładu, przyszedł czas na klasowego grilla, po czym klasa wraz z wychowawcą i przewodnikiem udała się z powrotem do Nadleśnictwa Leżajsk zobaczyć punkt alarmowo-dyspozycyjny i 75 m. maszt z kamerą dalekiego zasięgu.
Klasa mogła zobaczyć system monitoringu wizyjnego z funkcją wykrywania dymu obejmujący swoim zasięgiem obszar całego nadleśnictwa (powiat leżajski, łańcucki i fragment rzeszowskiego). Na system składa się 5 aluminiowych masztów kratownicowych o wys. ok 49 m zlokalizowanych w miejscowościach: Sarzyna, Wola Zarczycka, Zalesie, Zmysłówka, Brzyska Wola i 1 maszt o wysokości ok. 75 m w Leżajsku. Maszty służą jako konstrukcje wsporcze do urządzeń monitorujących. W celu prowadzenia obserwacji obrazu z kamer zamontowanych na masztach, zostało przystosowane i odpowiednio wyposażone pomieszczenie punktu alarmowo-dyspozycyjnego PAD w budynku administracyjnym Nadleśnictwa.
